L. ANNAEI SENECAE OCTAVIA
Octavia Iam uaga caelo sidera fulgens
Aurora fugat,
surgit Titan radiante coma
mundoque diem reddit clarum.
Age, tot tantis onerata malis, 5
repete assuetos iam tibi questus
atque aequoreas uince Alcyonas,
uince et uolucres Pandionias:
grauior namque his fortuna tua est.
Semper genetrix deflenda mihi, 10
prima meorum causa malorum,
tristes questus natae exaudi,
si quis remanet sensus in umbris.
utinam ante manu grandaeua sua
mea rupisset stamina Clotho, 15
tua quam maerens uulnera uidi
oraque foedo sparsa cruore!
o nox semper funesta mihi;
tempore ab illo lux est tenebris
inuisa magis: 20
tulimus saeuae iussa nouercae,
hostilem animum uultusque truces.
illa, illa meis tristis Erinys
thalamis Stygios praetulit ignes
teque extinxit, miserande pater, 25
modo cui totus paruit orbis
ultra Oceanum cuique Britanni
terga dedere,
ducibus nostris ante ignoti
iurisque sui; 30
coniugis, heu me, pater, insidiis
oppresse iaces seruitque domus
cum prole tua capta tyranno.
Nvtrix Fulgore primo captus et fragili bono
fallacis aulae quisquis attonitus stupet, 35
subito latentis ecce Fortunae impetu
modo praepotentem cernat euersam domum
stirpemque Claudi, cuius imperio fuit
subiectus orbis, paruit liber diu
Oceanus et recepit inuitus rates. 40
En qui Britannis primus imposuit iugum,
ignota tantis classibus texit freta
interque gentes barbaras tutus fuit
et saeua maria, coniugis scelere occidit;
mox illa nati: cuius extinctus iacet 45
frater uenenis, maeret infelix soror
eademque coniunx nec graues luctus ualet
ira coacta tegere crudelis uiri,
quem spreta refugit semper atque odio pari
ardens mariti mutua flagrat face. 50
animum dolentis nostra solatur fides
pietasque frustra: uincit immitis dolor
consilia nostra nec regi mentis potest
generosus ardor, sed malis uires capit.
heu quam nefandum prospicit noster timor 55
scelus, quod utinam numen auertat deum.
Oc. O mea nullis aequanda malis
fortuna, licet
repetam luctus, Electra, tuos:
tibi maerenti caesum licuit 60
flere parentem,
scelus ulcisci uindice fratre,
tua quem pietas hosti rapuit
texitque fides:
me crudeli sorte parentes 65
raptos prohibet lugere timor
fratrisque necem deflere uetat,
in quo fuerat spes una mihi
totque malorum breue solamen.
nunc in luctus seruata meos 70
magni resto nominis umbra.
Nvt. Vox en nostras perculit aures
tristis alumnae; 72a
cesset thalamis inferre gradus
tarda senectus?
Oc. Excipe nostras lacrimas, nutrix, 75
testis nostri fida doloris.
Nvt. Quis te tantis soluet curis,
miseranda, dies?
Oc. Qui me Stygias mittet ad umbras.
Nvt. Omina quaeso sint ista procul. 80
Oc. Non uota meos tua nunc casus,
sed fata regunt.
Nvt. Dabit afflictae meliora deus
tempora mitis; 83a
tu modo blando uince obsequio
placata uirum.
Oc. Vincam saeuos ante leones
tigresque truces 86a
fera quam saeui corda tyranni:
odit genitos sanguine claro,
spernit superos hominesque simul,
nec fortunam capit ipse suam, 90
quam dedit illi per scelus ingens
infanda parens.
Licet ingratum dirae pudeat
munere matris 93a
hoc imperium cepisse, licet
tantum munus morte rependat,
feret hunc titulum post fata tamen
femina longo semper in aeuo.
Nvt. Animi retine uerba furentis,
temere emissam comprime uocem.
Oc. Toleranda quamuis patiar, haud umquam queant 100
nisi morte tristi nostra finiri mala.
genetrice caesa, per scelus rapto patre,
orbata fratre, miseriis luctu obruta,
maerore pressa, coniugi inuisa ac meae
subiecta famulae, luce non grata fruor, 105
trepidante semper corde non mortis metu,
sed sceleris++absit crimen a fatis meis,
mori iuuabit; poena nam grauior nece est
uidere tumidos et truces miserae mihi
uultus tyranni, iungere atque hosti oscula, 110
timere nutus cuius obsequium meus
haud ferre posset fata post fratris dolor
scelere interempti, cuius imperium tenet
et sorte gaudet auctor infandae necis.
Quam saepe tristis umbra germani meis 115
offertur oculis, membra cum soluit quies
et fessa fletu lumina oppressit sopor:
modo facibus atris armat infirmas manus
oculosque et ora fratris infestus petit,
modo trepidus idem refugit in thalamos meos; 120
persequitur hostis atque inhaerenti mihi
uiolentus ensem per latus nostrum rapit.
tunc tremor et ingens excutit somnos pauor
renouatque luctus et metus miserae mihi.
Adice his superbam paelicem, nostrae domus 125
spoliis nitentem, cuius in munus suam
Stygiae parentem natus imposuit rati,
quam, dira post naufragia, superato mari,
ferro interemit saeuior pelagi fretis:
quae spes salutis, post nefas tantum, mihi? 130
inimica uictrix imminet thalamis meis
odioque nostri flagrat et pretium stupri
iustae maritum coniugis poscit caput.
Emergere umbris et fer auxilium tuae
natae inuocanti, genitor, aut Stygios sinus 135
tellure rupta pande, quo praeceps ferar.
Nvt. Frustra parentis inuocas manes tui,
miseranda, frustra, nulla cui prolis suae
manet inter umbras cura: qui nato suo
praeferre potuit sanguine alieno satum 140
genitamque fratris coniugem captus sibi
toris nefandis flebili iunxit face.
hinc orta series facinorum: caedes, doli,
regni cupido, sanguinis diri sitis;
mactata soceri concidit thalamis gener 145
uictima, tuis ne fieret hymenaeis potens.
pro facinus ingens! feminae est munus datus
Silanus et cruore foedauit suo
patrios penates, criminis ficti reus.
intrauit hostis, ei mihi, captam domum 150
dolis nouercae, principis factus gener
idemque natus, iuuenis infandi ingeni,
capaxque scelerum, dira cui genetrix facem
accendit et te iunxit inuitam metu.
Tantoque uictrix facta successu ferox 155
ausa imminere est orbis imperio sacri.
quis tot referre facinorum formas potest
et spes nefandas feminae et blandos dolos
regnum petentis per gradus scelerum omnium?
tunc sancta Pietas extulit trepidos gradus 160
uacuamque Erinys saeua funesto pede
intrauit aulam, polluit Stygia face
sacros penates, iura naturae furens
fasque omne rupit: miscuit coniunx uiro
uenena saeua, cecidit atque eadem sui 165
mox scelere nati. Tu quoque extinctus iaces,
deflende nobis semper, infelix puer,
modo sidus orbis, columen augustae domus,
Britannice, heu me, nunc leuis tantum cinis
et tristis umbra; saeua cui lacrimas dedit 170
etiam nouerca, cum rogis artus tuos
dedit cremandos membraque et uultus deo
similes uolanti saeuiens flamma abstulit.
Oc. Extinguat et me, ne manu nostra cadat!
Nvt. Natura uires non dedit tantas tibi. 175
Oc. Dolor ira maeror miseriae luctus dabunt.
Nvt. Vince obsequendo potius immitem uirum.
Oc. Vt fratrem ademptum scelere restituat mihi?
Nvt. Incolumis ut sis ipsa, labentem ut domum
genitoris olim subole restituas tua. 180
Oc. Expectat aliam principis subolem domus;
me dira miseri fata germani trahunt.
Nvt. Confirmet animum ciuium tantus fauor.
Oc. Solatur iste nostra, non releuat mala.
Nvt. Vis magna populi est. Oc. Principis maior tamen. 185
Nvt. Respiciet ipse coniugem. Oc. Paelex uetat.
Nvt. Inuisa cunctis nempe. Oc. Sed cara est uiro.
Nvt. Nondum uxor est. Oc. Iam fiet, et genetrix simul.
Nvt. Iuuenilis ardor impetu primo furit,
languescit idem facile nec durat diu 190
in Venere turpi, ceu leuis flammae uapor:
amor perennis coniugis castae manet.
Violare prima quae toros ausa est tuos
animumque domini famula possedit diu,
iam metuit eadem++Oc. Nempe praelatam sibi. 195
Nvt. Subiecta et humilis, atque monumenta extruit
quibus timorem falsa testatur suum.
Et hanc leuis fallaxque destituet deus
uolucer Cupido: sit licet forma eminens,
opibus superba, gaudium capiet breue. 200
Passa est similes ipsa dolores
regina deum,
cum se formas uertit in omnes
dominus caeli diuumque pater
et modo pennas sumpsit oloris, 205
modo Sidonii cornua tauri;
aureus idem fluxit in imbri;
fulgent caelo sidera Ledae,
patrio residet Bacchus Olympo,
deus Alcides possidet Heben 210
nec Iunonis iam timet iras,
cuius gener est qui fuit hostis.
Vicit sapiens tamen obsequium
coniugis altae pressusque dolor:
sola Tonantem tenet aetherio 215
secura toro maxima Iuno,
nec mortali captus forma
deserit altam Iuppiter aulam.
Tu quoque, terris altera Iuno,
soror Augusti coniunxque, graues 220
uince dolores.
Oc. Iungentur ante saeua sideribus freta
et ignis undae, Tartaro tristi polus,
lux alma tenebris, roscidae nocti dies,
quam cum scelesti coniugis mente impia 225
mens nostra, semper fratris extincti memor.
utinam nefandi principis dirum caput
obruere flammis caelitum rector paret,
qui saepe terras fulmine infesto quatit
mentesque nostras ignibus terret sacris 230
nouisque monstris; uidimus caelo iubar
ardens cometen pandere infaustam facem,
qua plaustra tardus noctis alterna uice
regit Bootes, frigore Arctoo rigens:
en ipse diro spiritu saeui ducis 235
polluitur aether, gentibus clades nouas
minantur astra, quas regit dux impius.
non tam ferum Typhona neglecto Ioue
irata Tellus edidit quondam parens:
haec grauior illo pestis, hic hostis deum 240
hominumque templis expulit superos suis
ciuesque patria, spiritum fratri abstulit,
hausit cruorem matris++et lucem uidet
fruiturque uita noxiam atque animam trahit!
Pro summe genitor, tela cur frustra iacis 245
inuicta totiens temere regali manu?
in tam nocentem dextra cur cessat tua?
utinam suorum facinorum poenas luat
Nero insitiuus, Domitio genitus patre,
orbis tyrannus, quem premit turpi iugo 250
morumque uitiis nomen Augustum inquinat!
Nvt. Indignus ille, fateor, est thalamis tuis;
sed cede fatis atque fortunae tuae,
alumna, quaeso, neue uiolenti moue
iram mariti. forsitan uindex deus 255
existet aliquis, laetus et ueniet dies.
Oc. Graui deorum nostra iam pridem domus
urgetur ira, prima quam pressit Venus
furore miserae dura genetricis meae,
quae nupta demens nupsit incesta face, 260
oblita nostri, coniugis, legum immemor.
illos soluta crine, succincta anguibus
ultrix Erinys uenit ad Stygios toros
raptasque thalamis sanguine extinxit faces;
incendit ira principis pectus truci 265
caedem in nefandam: cecidit infelix parens,
heu, nostra ferro meque perpetuo obruit
extincta luctu; coniugem traxit suum
natumque ad umbras, prodidit lapsam domum.
Nvt. Renouare luctus parce cum fletu pios, 270
manes parentis neue sollicita tuae,
graues furoris quae sui poenas dedit.
Chorvs Quae fama modo uenit ad aures?
utinam falso credita perdat
frustra totiens iactata fidem, 275
nec noua coniunx nostri thalamos
principis intret, teneatque suos
nupta penates Claudia proles.
edat partu pignora pacis,
qua tranquillus gaudeat orbis 280
seruetque decus Roma aeternum.
Fratris thalamos sortita tenet
maxima Iuno,
soror Augusti sociata toris
cur a patria pellitur aula? 285
sancta quid illi prodest pietas
diuusque pater? 286a
quid uirginitas castusque pudor?
Nos quoque nostri sumus immemores
post fata ducis, cuius stirpem
prodimus aegro suadente metu. 290
Vera priorum uirtus quondam
Romana fuit uerumque genus
Martis in illis sanguisque uiris.
Illi reges hac expulerunt
urbe superbos 294a
ultique tuos sunt bene manes,
mactata tua, miseranda, manu, 301
nata Lucreti,
stuprum saeui passa tyranni.
Te quoque bellum triste secutum est, 300
uirgo dextra caesa parentis, 296
ne seruitium paterere graue et
improba ferret praemia uictrix
dira libido.
Dedit infandi sceleris poenas 304
cum Tarquinio Tullia coniunx,
quae per caesi membra parentis
egit saeuos impia currus
laceroque seni uiolenta rogos
nata negauit. 308a
Haec quoque nati uidere nefas
saecula magnum,
cum Tyrrhenum rate ferali
princeps captam fraude parentem
misit in aequor. 312a
Properant placidos linquere portus
iussi nautae,
resonant remis pulsata freta; 315
fertur in altum prouecta ratis,
quae resoluto robore labens
pressa dehiscit sorbetque mare.
Tollitur ingens clamor ad astra
cum femineo mixtus planctu. 320
mors ante oculos dira uagatur;
quaerit leti sibi quisque fugam:
alii lacerae puppis tabulis
haerent nudi fluctusque secant,
repetunt alii litora nantes; 325
multos mergunt fata profundo.
Scindit uestes Augusta suas
laceratque comas
rigat et maestis fletibus ora.
postquam spes est nulla salutis, 330
ardens ira, iam uicta malis:
'haec' exclamat 'mihi pro tanto
munere reddis praemia, nate?
hac sum, fateor, digna carina,
quae te genui, quae tibi lucem 335
atque imperium nomenque dedi
Caesaris amens.
Exere uultus Acheronte tuos
poenisque meis pascere, coniunx:
ego causa tuae, miserande, necis 340
natoque tuo funeris auctor
en, ut merui, ferar ad manes
inhumata tuos,
obruta saeuis aequoris undis.'
Feriunt fluctus ora loquentis, 345
ruit in pelagus rursumque salo
pressa resurgit;
pellit palmis cogente metu
freta, sed cedit fessa labori.
Mansit tacitis in pectoribus 350
spreta tristi iam morte fides:
multi dominae ferre auxilium
pelago fractis uiribus audent;
bracchia quamuis lenta trahentem
uoce hortantur manibusque leuant. 355
Quid tibi saeui fugisse maris
profuit undas?
ferro es nati moritura tui,
cuius facinus uix posteritas,
tarde semper saecula credent. 360
Furit ereptam pelagoque dolet
uiuere matrem
impius ingens geminatque nefas:
ruit in miserae fata parentis
patiturque moram sceleris nullam. 365
missus peragit iussa satelles:
reserat dominae pectora ferro.
Caedis moriens illa ministrum
rogat infelix,
utero dirum condat ut ensem: 370
'hic est, hic est fodiendus' ait
'ferro, monstrum qui tale tulit.'
post hanc uocem cum supremo
mixtam gemitu
animam tandem per fera tristem 375
uulnera reddit.
Seneca Quid, impotens Fortuna, fallaci mihi
blandita uultu, sorte contentum mea
alte extulisti, grauius ut ruerem edita
receptus arce totque prospicerem metus? 380
melius latebam procul ab inuidiae malis
remotus inter Corsici rupes maris,
ubi liber animus et sui iuris mihi
semper uacabat studia recolenti mea.
O quam iuuabat, quo nihil maius parens 385
Natura genuit, operis immensi artifex,
caelum intueri, solis et cursus sacros
mundique motus, noctis alternas uices
orbemque Phoebes, astra quam cingunt uaga,
lateque fulgens aetheris magni decus; 390
qui si senescit, tantus in caecum chaos
casurus iterum, tunc adest mundo dies
supremus ille, qui premat genus impium
caeli ruina, rursus ut stirpem nouam
generet renascens melior, ut quondam tulit 395
iuuenis, tenente regna Saturno poli.
Tunc illa uirgo, numinis magni dea,
Iustitia, caelo missa cum sancta Fide
terra regebat mitis humanum genus.
non bella norant, non tubae fremitus truces, 400
non arma gentes, cingere assuerant suas
muris nec urbes: peruium cunctis iter,
communis usus omnium rerum fuit;
et ipsa Tellus laeta fecundos sinus
pandebat ultro, tam piis felix parens 405
et tuta alumnis. Alia sed suboles minus
conspecta mitis * * *
* * * Tertium sollers genus 407a
nouas ad artes extitit, sanctum tamen,
mox inquietum quod sequi cursu feras
auderet acres, fluctibus tectos graui 410
extrahere pisces rete uel calamo leui,
decipere uolucres crate * * *
tenere laqueo, premere subiectos iugo 412bis
tauros feroces, uomere immunem prius
sulcare terram, laesa quae fruges suas
* 414a
interior, alte condidit sacro sinu.
Sed in parentis uiscera intrauit suae
deterior aetas; eruit ferrum graue
aurumque, saeuas mox et armauit manus;
partita fines regna constituit, nouas
exstruxit urbes, tecta defendit sua 420
aliena telis aut petit praedae imminens.
neglecta terras fugit et mores feros
hominum, cruenta caede pollutas manus
Astraea uirgo, siderum magnum decus.
cupido belli creuit atque auri fames 425
totum per orbem, maximum exortum est malum
luxuria, pestis blanda, cui uires dedit
roburque longum tempus atque error grauis.
Collecta uitia per tot aetates diu
in nos redundant: saeculo premimur graui, 430
quo scelera regnant, saeuit impietas furens,
turpi libido Venere dominatur potens,
luxuria uictrix orbis immensas opes
iam pridem auaris manibus, ut perdat, rapit.
Sed ecce, gressu fertur attonito Nero 435
trucique uultu. quid ferat mente horreo.
Nero Perage imperata: mitte, qui Plauti mihi
Sullaeque caesi referat abscisum caput.
Praefectvs Iussa haud morabor: castra confestim petam.
Se. Nihil in propinquos temere constitui decet. 440
Ne. Iusto esse facile est cui uacat pectus metu.
Se. Magnum timoris remedium clementia est.
Ne. Extinguere hostem maxima est uirtus ducis.
Se. Seruare ciues maior est patriae patri.
Ne. Praecipere mitem conuenit pueris senem. 445
Se. Regenda magis est feruida adolescentia.
Ne. Aetate in hac satis esse consilii reor.
Se. Vt facta superi comprobent semper tua.
Ne. Stulte uerebor, ipse cum faciam, deos.
Se. Hoc plus uerere quod licet tantum tibi. 450
Ne. Fortuna nostra cuncta permittit mihi.
Se. Crede obsequenti parcius: leuis est dea.
Ne. Inertis est nescire quid liceat sibi.
Se. Id facere laus est quod decet, non quod licet.
Ne. Calcat iacentem uulgus. Se. Inuisum opprimit. 455
Ne. Ferrum tuetur principem. Se. Melius fides.
Ne. Decet timeri Caesarem. Se. At plus diligi.
Ne. Metuant necesse est++Se. Quidquid exprimitur graue est.
Ne. Iussisque nostris pareant. Se. Iusta impera.
Ne. Statuam ipse. Se. Quae consensus efficiat rata. 460
Ne. Destrictus ensis faciet. Se. Hoc absit nefas.
Ne. An patiar ultra sanguinem nostrum peti,
inultus et contemptus ut subito opprimar?
exilia non fregere summotos procul
Plautum atque Sullam, pertinax quorum furor 465
armat ministros sceleris in caedem meam,
absentium cum maneat etiam ingens fauor
in urbe nostra, qui fouet spes exulum.
tollantur hostes ense suspecti mihi,
inuisa coniunx pereat et carum sibi 470
fratrem sequatur. quidquid excelsum est cadat.
Se. Pulcrum eminere est inter illustres uiros,
consulere patriae, parcere afflictis, fera
caede abstinere, tempus atque irae dare,
orbi quietem, saeculo pacem suo. 475
haec summa uirtus, petitur hac caelum uia.
sic ille patriae primus Augustus parens
complexus astra est, colitur et templis deus.
illum tamen Fortuna iactauit diu
terra marique per graues belli uices, 480
hostes parentis donec oppressit sui:
tibi numen incruenta summisit suum
et dedit habenas imperi facili manu
nutuque terras maria subiecit tuo;
inuidia tristis, uicta consensu pio, 485
cessit; senatus, equitis accensus fauor;
plebisque uotis atque iudicio patrum
tu pacis auctor, generis humani arbiter
electus orbem spiritu sacro regis
patriae parens: quod nomen ut serues petit 490
suosque ciues Roma commendat tibi.
Ne. Munus deorum est, ipsa quod seruit mihi
Roma et senatus quodque ab inuitis preces
humilesque uoces exprimit nostri metus.
seruare ciues principi et patriae graues, 495
claro tumentes genere quae dementia est,
cum liceat una uoce suspectos sibi
mori iubere? Brutus in caedem ducis,
a quo salutem tulerat, armauit manus:
inuictus acie, gentium domitor, Ioui 500
aequatus altos saepe per honorum gradus
Caesar nefando ciuium scelere occidit.
Quantum cruoris Roma tum uidit sui,
lacerata totiens! ille qui meruit pia
uirtute caelum, diuus Augustus, uiros 505
quot interemit nobiles, iuuenes senes
sparsos per orbem, cum suos mortis metu
fugerent penates et trium ferrum ducum,
tabula notante deditos tristi neci!
exposita rostris capita caesorum patres 510
uidere maesti, flere nec licuit suos,
non gemere dira tabe polluto foro,
stillante sanie per putres uultus graui.
Nec finis hic cruoris aut caedis stetit:
pauere uolucres et feras saeuas diu 515
tristes Philippi, * * *
* * * hausit et Siculum mare 516a
classes uirosque saepe caedentes suos,
concussus orbis uiribus magnis ducum.
superatus acie puppibus Nilum petit
fugae paratis, ipse periturus breui: 520
hausit cruorem incesta Romani ducis
Aegyptus iterum, non leues umbras tegit.
Illic sepultum est impie gestum diu
ciuile bellum. condidit tandem suos
iam fessus enses uictor hebetatos feris 525
uulneribus, et continuit imperium metus.
armis fideque militis tutus fuit,
pietate nati factus eximia deus,
post fata consecratus et templis datus.
Nos quoque manebunt astra, si saeuo prior 530
ense occuparo quidquid infestum est mihi
dignaque nostram subole fundaro domum.
Se. Implebit aulam stirpe caelesti tuam
generata diuo, Claudiae gentis decus,
sortita fratris more Iunonis toros. 535
Ne. Incesta genetrix detrahit generi fidem,
animusque numquam coniugis iunctus mihi.
Se. Teneris in annis haud satis clara est fides,
pudore uictus cum tegit flammas amor.
Ne. Hoc equidem et ipse credidi frustra diu, 540
manifesta quamuis pectore insociabili
uultuque signa proderent odium mei,
tandem quod ardens statuit ulcisci dolor++
dignamque thalamis coniugem inueni meis
genere atque forma, uicta cui cedet Venus 545
Iouisque coniunx et ferox armis dea.
Se. Probitas fidesque coniugis, mores pudor
placeant marito: sola perpetuo manent
subiecta nulli mentis atque animi bona;
florem decoris singuli carpunt dies. 550
Ne. Omnes in unam contulit laudes deus
talemque nasci fata uoluerunt mihi.
Se. Recedat a te (temere ne credas) amor.
Ne. Quem summouere fulminis dominus nequit,
caeli tyrannum, saeua qui penetrat freta 555
Ditisque regna, detrahit superos polo?
Se. Volucrem esse Amorem fingit immitem deum
mortalis error, armat et telis manus
arcuque sacras, instruit saeua face
genitumque credit Venere, Vulcano satum: 560
uis magna mentis blandus atque animi calor
Amor est; iuuenta gignitur, luxu otio
nutritur inter laeta Fortunae bona.
quem si fouere atque alere desistas, cadit
breuique uires perdit extinctus suas. 565
Ne. Hanc esse uitae maximam causam reor,
per quam uoluptas oritur; interitu caret,
cum procreetur semper, humanum genus
Amore grato, qui truces mulcet feras.
hic mihi iugales praeferat taedas deus 570
iungatque nostris igne Poppaeam toris.
Se. Vix sustinere possit hos thalamos dolor
uidere populi, sancta nec pietas sinat.
Ne. Prohibebor unus facere quod cunctis licet?
Se. Maiora populus semper a summo exigit. 575
Ne. Libet experiri, uiribus fractus meis
an cedat animis temere conceptus furor.
Se. Obsequere potius ciuibus placidus tuis.
Ne. Male imperatur, cum regit uulgus duces.
Se. Nihil impetrare cum ualet, iuste dolet. 580
Ne. Exprimere ius est, ferre quod nequeunt preces?
Se. Negare durum est. Ne. Principem cogi nefas.
Se. Remittat ipse. Ne. Fama sed uictum feret.
Se. Leuis atque uana. Ne. Sit licet, multos notat.
Se. Excelsa metuit. Ne. Non minus carpit tamen. 585
Se. Facile opprimetur. merita te diui patris
aetasque frangat coniugis, probitas pudor.
Ne. Desiste tandem, iam grauis nimium mihi,
instare: liceat facere quod Seneca improbat.
et ipse populi uota iam pridem moror 590
* 590a
cum portet utero pignus et partem mei.
quin destinamus proximum thalamis diem.
Agrippina Tellure rupta Tartaro gressum extuli,
Stygiam cruenta praeferens dextra facem
thalamis scelestis: nubat his flammis meo 595
Poppaea nato iuncta, quas uindex manus
dolorque matris uertet ad tristes rogos.
manet inter umbras impiae caedis mihi
semper memoria, manibus nostris grauis
adhuc inultis, reddita et meritis meis 600
funesta merces puppis et pretium imperi
nox illa qua naufragia defleui mea;
comitum necem natique crudelis nefas
deflere uotum fuerat++haud tempus datum est
lacrimis, sed ingens scelere geminauit nefas. 605
perempta ferro, foeda uulneribus sacros
intra penates spiritum effudi grauem
erepta pelago, sanguine extinxi meo
nec odia nati: saeuit in nomen ferus
matris tyrannus, obrui meritum cupit, 610
simulacra, titulos destruit mortis metu
totum per orbem, quem dedit poenam in meam
puero regendum noster infelix amor.
Extinctus umbras agitat infestus meas
flammisque uultus noxios coniunx petit, 615
instat, minatur, imputat fatum mihi
tumulumque nati, poscit auctorem necis.
iam parce: dabitur, tempus haud longum peto.
ultrix Erinys impio dignum parat
letum tyranno, uerbera et turpem fugam 620
poenasque quis et Tantali uincat sitim,
dirum laborem Sisyphi, Tityi alitem
Ixionisque membra rapientem rotam.
licet extruat marmoribus atque auro tegat
superbus aulam, limen armatae ducis 625
seruent cohortes, mittat immensas opes
exhaustus orbis, supplices dextram petant
Parthi cruentam, regna diuitias ferant:
ueniet dies tempusque quo reddat suis
animam nocentem sceleribus, iugulum hostibus 630
desertus ac destructus et cunctis egens.
Heu, quo labor, quo uota ceciderunt mea?
quo te furor prouexit attonitum tuus
et fata, nate, cedat ut tantis malis
genetricis ira, quae tuo scelere occidit? 635
utinam, antequam te paruulum in lucem edidi
aluique, saeuae nostra lacerassent ferae
uiscera: sine ullo scelere, sine sensu innocens
meus occidisses; iunctus atque haerens mihi
semper quieta cerneres sede inferum 640
proauos patremque, nominis magni uiros,
quos nunc pudor luctusque perpetuus manet
ex te, nefande, meque quae talem tuli.
Quid tegere cesso Tartaro uultus meos,
nouerca coniunx mater infelix meis? 645
Octavia Parcite lacrimis urbis festo
laetoque die,
ne tantus amor nostrique fauor
principis acres suscitet iras
uobisque ego sim causa malorum. 650
non hoc primum pectora uulnus
mea senserunt: grauiora tuli;
dabit hic nostris finem curis
uel morte dies; 653a
non ego saeui cernere cogar
coniugis ora,
non inuisos intrare mihi
thalamos famulae;
soror Augusti, non uxor ero.
absint tantum tristes poenae
letique metus++ 660
scelerum diri, miseranda, uiri
potes hoc demens sperare memor?
hos ad thalamos seruata diu
uictima tandem funesta cades.
Sed quid patrios saepe penates 665
respicis udis confusa genis?
propera tectis efferre gradus,
linque cruentam principis aulam.
Chorvs En illuxit suspecta diu
fama totiens iactata dies: 670
cessit thalamis Claudia diri
pulsa Neronis,
quos iam uictrix Poppaea tenet,
cessat pietas dum nostra graui
compressa metu segnisque dolor. 675
Vbi Romani uis est populi,
fregit diros quae saepe duces,
dedit inuictae leges patriae,
fasces dignis ciuibus olim,
iussit bellum pacemque, feras 680
gentes domuit, 680a
captos reges carcere clausit?
Grauis en oculis undique nostris
iam Poppaeae fulget imago
iuncta Neroni!
affligat humo uiolenta manus 685
similes nimium uultus dominae
ipsamque toris detrahat altis,
petat infestis mox et flammis
telisque feri principis aulam.
Nvtrix Quo trepida gressum coniugis thalamis tui 690
effers, alumna, quidue secretum petis
turbata uultu? cur genae fletu madent?
certe petitus precibus et uotis dies
nostris refulsit: Caesari iuncta es tuo
taeda iugali, quem tuus cepit decor 695
et culta sancte tradidit uinctum tibi
genetrix Amoris, maximum numen, Venus.
O qualis altos quanta pressisti toros
residens in aula! uidit attonitus tuam
formam senatus, tura cum superis dares 700
sacrasque grato spargeres aras mero,
uelata summum flammeo tenui caput;
et ipse lateri iunctus atque haerens tuo
sublimis inter ciuium laeta omina
incessit habitu atque ore laetitiam gerens 705
princeps superbo: talis emersam freto
spumante Peleus coniugem accepit Thetin,
quorum toros celebrasse caelestes ferunt
pelagique numen omne consensu pari.
Quae subita uultus causa mutauit tuos? 710
quid pallor iste, quid ferant lacrimae doce.
Poppaea Confusa tristi proximae noctis metu
uisuque, nutrix, mente turbata feror,
defecta sensu. laeta nam postquam dies
sideribus atris cessit et nocti polus, 715
inter Neronis uincta complexus mei
somno resoluor; nec diu placida frui
quiete licuit. uisa nam thalamos meos
celebrare turba est maesta: resolutis comis
matres Latinae flebiles planctus dabant; 720
inter tubarum saepe terribilem sonum
sparsam cruore coniugis genetrix mei
uultu minaci saeua quatiebat facem.
Quam dum sequor coacta praesenti metu,
diducta subito patuit ingenti mihi 725
tellus hiatu; lata quo praeceps toros
cerno iugales pariter et miror meos,
in quis resedi fessa. uenientem intuor
comitante turba coniugem quondam meum
natumque; properat petere complexus meos 730
Crispinus, intermissa libare oscula:
irrupit intra tecta cum trepidus mea
ensemque iugulo condidit saeuum Nero.
Tandem quietem magnus excussit timor;
quatit ora et artus horridus nostros tremor 735
pulsatque pectus; continet uocem timor,
quam nunc fides pietasque produxit tua.
Heu quid minantur inferum manes mihi
aut quem cruorem coniugis uidi mei?
Nvt. Quaecumque mentis agitat intentus uigor, 740
ea per quietem sacer et arcanus refert
ueloxque sensus. coniugem thalamos toros
uidisse te miraris amplexu noui
haerens mariti? sed mouent laeto die
pulsata palmis pectora et fusae comae? 745
Octauiae discidia planxerunt sacros
inter penates fratris et patrium larem.
fax illa, quam secuta es, Augustae manu
praelata clarum nomen inuidia tibi
partum ominatur, inferum sedes toros 750
stabiles futuros spondet aeternae domus.
iugulo quod ensem condidit princeps tuus,
bella haud mouebit, pace sed ferrum teget.
Recollige animum, recipe laetitiam, precor,
timore pulso redde te thalamis tuis. 755
Po. Delubra et aras petere constitui sacras,
caesis litare uictimis numen deum,
ut expientur noctis et somni minae
terrorque in hostes redeat attonitus meos.
Tu uota pro me suscipe et precibus piis 760
superos adora, maneat ut praesens status.
Chorvs Si uera loquax fama Tonantis
furta et gratos narrat amores
(quem modo Ledae pressisse sinum
tectum plumis pennisque ferunt, 765
modo per fluctus raptam Europen
taurum tergo portasse trucem),
quae regit et nunc deseret astra,
petet amplexus, Poppaea, tuos,
quos et Ledae praeferre potest 770
et tibi, quondam cui miranti
fuluo, Danae, fluxit in auro.
Formam Sparte iactet alumnae
licet et Phrygius praemia pastor,
uincet uultus haec Tyndaridos, 775
qui mouerunt horrida bella
Phrygiaeque solo regna dedere.
Sed quis gressu ruit attonito
aut quid portat pectore anhelo?
Nvntivs Quicumque tectis excubat miles ducis, 780
defendat aulam, cui furor populi imminet.
trepidi cohortes ecce praefecti trahunt
praesidia ad urbis, uicta nec cedit metu
concepta rabies temere, sed uires capit.
Cho. Quis iste mentes agitat attonitus furor? 785
Nvn. Octauiae fauore percussa agmina
et efferata per nefas ingens ruunt.
Cho. Quid ausa facere quoue consilio doce.
Nvn. Reddere penates Claudiae diri parant
torosque fratris, debitam partem imperi. 790
Cho. Quos iam tenet Poppaea concordi fide?
Nvn. Hinc urit animos pertinax nimium fauor
et in furorem temere praecipites agit:
quaecumque claro marmore effigies stetit
aut aere fulgens, ora Poppaeae gerens, 795
afflicta uulgi manibus et saeuo iacet
euersa ferro; membra per partes trahunt
diducta laqueis, obruunt turpi diu
calcata caeno. uerba conueniunt feris
immixta factis, quae timor reticet meus. 800
Saepire flammis principis sedem parant,
populi nisi irae coniugem reddat nouam,
reddat penates Claudiae uictus suos.
ut noscat ipse ciuium motus mea
uoce, haud morabor iussa praefecti exequi. 805
Cho. Quid fera frustra bella mouetis?
inuicta gerit tela Cupido:
flammis uestros obruet ignes
quis extinxit fulmina saepe
captumque Iouem caelo traxit. 810
Laesi tristes dabitis poenas
sanguine uestro;
non est patiens feruidus irae
facilisque regi: 813a
ille ferocem iussit Achillem
pulsare lyram,
fregit Danaos, fregit Atriden,
regna euertit Priami, claras
diruit urbes. 817a
et nunc animus quid ferat horret
uis immitis uiolenta dei.
Nero O lenta nimium militis nostri manus 820
et ira patiens post nefas tantum mea,
quod non cruor ciuilis accensas faces
extinguit in nos, caede nec populi madet
funerea Roma, quae uiros tales tulit!
Admissa sed iam morte puniri parum est, 825
grauiora meruit impium plebis scelus.
en illa, cui me ciuium subicit furor,
suspecta coniunx et soror semper mihi,
tandem dolori spiritum reddat meo
iramque nostram sanguine extinguat suo; 830
mox tecta flammis concidant urbis meis,
ignes ruinae noxium populum premant
turpisque egestas, saeua cum luctu fames.
Exultat ingens saeculi nostri bonis
corrupta turba nec capit clementiam 835
ingrata nostram, ferre nec pacem potest,
sed inquieta rapitur hinc audacia,
hinc temeritate fertur in praeceps sua:
malis domanda est et graui semper iugo
premenda, ne quid simile temptare audeat 840
contraque sanctos coniugis uultus meae
attollere oculos; fracta per poenas metu
parere discet principis nutu sui.
Sed adesse cerno rara quem pietas uirum
fidesque castris nota praeposuit meis. 845
Praefectvs Populi furorem caede paucorum, diu
qui restiterunt temere, compressum affero.
Ne. Et hoc sat est? sic miles audisti ducem?
* * 848a
compescis? haec uindicta debetur mihi?
Prf. Cecidere motus impii ferro duces.
Ne. Quid illa turba, petere quae flammis meos
ausa est penates, principi legem dare,
abstrahere nostris coniugem caram toris,
uiolare quantum licuit incesta manu
et uoce dira? debita poena uacat? 855
Prf. Poenam dolor constituet in ciues tuos?
Ne. Constituet, aetas nulla quam famae eximat.
Prf. Tua temperet nos ira, non noster timor.
Ne. Iram expiabit prima quae meruit meam.
Prf. Quam poscat ede, nostra ne parcat manus. 860
Ne. Caedem sororis poscit et dirum caput.
Prf. Horrore uinctum trepidus astrinxit rigor.
Ne. Parere dubitas? Prf. Cur meam damnas fidem?
Ne. Quod parcis hosti. Prf. Femina hoc nomen capit?
Ne. Si scelera cepit. Prf. Estne qui sontem arguat? 865
Ne. Populi furor. Prf. Quis regere dementes ualet?
Ne. Qui concitare potuit. Prf. Haud quemquam, reor,
mulier++Ne. Dedit natura cui pronum malo
animum, ad nocendum pectus instruxit dolis.
Prf. Sed uim negauit. Ne. Vt ne inexpugnabilis 870
esset, sed aegras frangeret uires timor
uel poena; quae iam sera damnatam premet
diu nocentem. tolle consilium ac preces
et imperata perage: deuectam rate
procul in remotum litus interimi iube, 875
tandem ut residat pectoris nostri tumor.
Chorvs O funestus multis populi
dirusque fauor, 877a
qui cum flatu uela secundo
ratis impleuit uexitque procul,
languidus idem deserit alto 880
saeuoque mari.
Fleuit Gracchos miseranda parens,
perdidit ingens quos plebis amor
nimiusque fauor, 883a
genere illustres, pietate fide
lingua claros, pectore fortes,
legibus acres.
Te quoque, Liui, simili leto
Fortuna dedit,
quem neque fasces texere, suae
nec tecta domus++plura referre 890
prohibet praesens exempla dolor:
modo cui patriam reddere ciues
aulam et fratris uoluere toros,
nunc ad poenam letumque trahi
flentem miseram cernere possunt. 895
Bene paupertas humili tecto
contenta latet: 896a
quatiunt altas saepe procellae
aut euertit Fortuna domos.
Octavia Quo me trahitis quodue tyrannus
aut exilium regina iubet? 900
sic mihi uitam fracta remittit,
tot iam nostris euicta malis?
sin caede mea cumulare parat
luctus nostros, inuidet etiam
cur in patria mihi saeua mori? 905
sed iam spes est nulla salutis:
fratris cerno miseranda ratem.
hac est cuius uecta carina
quondam genetrix, nunc et thalamis
expulsa soror miseranda uehar. 910
nullum Pietas nunc numen habet
nec sunt superi:
regnat mundo tristis Erinys.
Quis mea digne deflere potest
mala? quae lacrimis nostris questus 915
reddere aedon? 915a
cuius pennas utinam miserae
mihi fata darent!
fugerem luctus ablata meos
penna uolucri procul et coetus
hominum tristes caedemque feram. 920
sola in uacuo nemore et tenui
ramo pendens 921a
querulo possem gutture maestum
fundere murmur.
Cho. Regitur fatis mortale genus
nec sibi quidquam spondere potest 925
firmum et stabile,
quem per casus uoluit uarios
semper nobis metuenda dies.
Animum firment exempla tuum,
iam multa domus quae uestra tulit: 930
quid saeuior est Fortuna tibi?
Tu mihi primum tot natorum
memoranda parens, nata Agrippae,
nurus Augusti, Caesaris uxor,
cuius nomen clarum toto 935
fulsit in orbe,
utero totiens enixa graui
pignora pacis, 937a
mox exilium, uerbera, saeuas
passa catenas, funera, luctus,
tandem letum cruciata diu. 940
Felix thalamis Liuia Drusi
natisque ferum ruit in facinus
poenamque suam.
Iulia matris fata secuta est:
post longa tamen tempora ferro 945
caesa est, quamuis crimine nullo.
Quid non potuit quondam genetrix
tua quae rexit principis aulam
cara marito partuque potens?
eadem famulo subiecta suo 950
cecidit diri militis ense.
Quid cui licuit regnum caeli
sperare, parens tanta Neronis?
non funesta uiolata manu
remigis ante, 955
mox et ferro lacerata diu
saeui iacuit uictima nati?
Oc. Me quoque tristes mittit ad umbras
ferus et manes ecce tyrannus.
quid iam frustra miseranda moror? 960
rapite ad letum quis ius in nos
Fortuna dedit. 961a
Testor superos++quid agis, demens?
parce precari quis inuisa es
numina diuum: Tartara testor
Erebique deas scelerum ultrices 965
et te, genitor,
dignum tali morte et poena:
non inuisa est mors ista mihi.
Armate ratem, date uela fretis
uentisque, petat puppis rector 970
Pandatariae litora terrae.
Cho. Lenes aurae zephyrique leues,
tectam quondam nube aetheria
qui uexistis raptam saeuae
uirginis aris Iphigeniam, 975
hanc quoque tristi procul a poena
portate, precor, templa ad Triuiae.
Vrbe est nostra mitior Aulis
et Taurorum barbara tellus:
hospitis illic caede litatur 980
numen superum;
ciuis gaudet Roma cruore.
| Seneca the Younger | The Latin Library | The Classics Page |